Tıbbi Atıkların Sınıflandırılması ve Bertaraf Yöntemleri

Bildiğiniz üzere, Aralık 2019’dan itibaren Çin’de ortaya çıkan daha sonra kısa bir sürede tüm dünyaya yayılan COVID-19 salgını ile savaşmaktayız. Bu yazımda sizlere tıbbi atıkların bu süre zarfında nasıl bir süreçten geçtiğini, tıbbi atıkların nasıl sınıflandırıldığı ve en önemlisi tıbbi atıkların nasıl bertaraf edildiğinden bahsedeceğim.

Tıbbi atık: Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre, enfeksiyon yapıcı atıkları, patolojik atıkları ve kesici-delici atıkları ifade etmektedir. Dünya Sağlık Teşkilatı’na (WHO) göre “sağlık kuruluşları, araştırma kuruluşları ve laboratuarlar tarafından oluşturulan tüm atıklar ile evde yapılan tıbbi bakım (diyaliz, insülin enjeksiyonları) esnasında üretilen atıklar gibi küçük veya dağınık durumda bulunan kaynaklardan çıkan atıklar” tıbbi atıklar olarak tanımlanmaktadır.

Hastane atıklarının %80’i genel atıklardan, geri kalanı; patolojik ve infeksiyöz atıklar (%15), kesici-delici özellikteki atıklar (%1), kimyasal veya farmasötik atıklar (%3) ve radyoaktif-sitostatik-basınçlı kap-kırık termometre-kullanılmış akü ve pil gibi özel atıklar (< %1)’dan oluşur.

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde sağlık kuruluşlarından kaynaklanan tıbbi atıklar üç ana başlık altında toplanmıştır. Bu sınıflandırma aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Sağlık Kuruluşlarından Kaynaklanan Atıkların Sınıflandırılması
Tıbbi Atıklar
 (18 01* ve 18 02*)

C: Enfeksiyöz Atıklar
18 01 03* ve 18 02 02*
D: Patolojik Atıklar
18 01 02*
E: Kesici Delici Atıklar
18 01 01 ve 18 02 01*
Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıklar:
Başlıca kaynakları;
* Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları
* Kültür ve stoklar
İfeksiyöz vücut sıvıları
* Serolojik atıklar
* Diğer kontamine laboratuvar atıkları (lam-lamel, pipek, petri vb.)
* Kan kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler
* Kullanılmış ameliyat giysileri (kumaş, önlük ve eldiven vb.)
* Diyaliz atıkları (atıksu ve ekipmanlar)
* Karantina atıkları
* Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri
* Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler
Anatomik atık dokular, organ ve vücut parçaları ile ameliyat, otopsi vb. tıbbi müdahale esnasında ortaya çıkan vücut sıvıları:
* Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar vb. (insani patolojik atıklar)
* Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşler
Batma delme sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklar:
* Enjektör iğnesi,
* İğne içeren diğer kesiciler
* Bisturi
* Llam-lamel
* Cam pastör pipeti
* Kırılmış diğer cam vb.

Sağlık kuruluşlarında oluşan tıbbi atıklar birbirinden kolayca ayırt edilebilmesi için 3 farklı renkteki torbalarda toplanır. İlaç, serum şişeleri gibi ambalajlar mavi torbada; Enfeksiyöz ve patolojik atıklar kırmızı torbada; Kesici delici atıklar ise sarı enfekte atık kovasına yerleştirilip ağzı kapandıktan sonra kırmızı torbada toplanır.

Tıbbi atık kabı ya da kovasının delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, üzerinde siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah renkli “DİKKAT! TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan kırmızı renkli plastik malzemeden yapılmış olması zorunludur.

Tıbbi Atıklar Nasıl Bir Süreç İzler?

Tıbbi atıklar düzenli bir şekilde ayrıştırıldıktan sonra Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği‘ne uygun şekilde toplanır ve tıbbi atıkları işleme tesislerine taşınır. Yukarıdaki tabloda İstanbul’un günlük tıbbi atık miktarı ele alınmıştır.

Tıbbi Atıkların Bertaraf Yönetimleri

Tıbbi atıkların; Mikrodalga/Buhar sterilizasyon yöntemi, Elektro – termal deaktivasyon yöntemi (ETD), Plazma ark indirgeme yöntemi (PAR), Prolitik Gazifikasyon Yöntemi, Elektron Işını Sterilizasyon Yöntemi, Yakma gibi bertaraf yöntemleri bulunmaktadır.

Ülkemizde yaygın olarak kullanılan bertaraf yöntemleri ise Yakma, Sterilizasyon-Düzenli depolama şeklindedir.

1. Sterilizasyon-Düzenli Depolama

Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisine gelen tıbbi atıklar konteynerlere yüklenerek el değmeden, otomatik atık taşıma sistemiyle otoklavın içerisine yerleştirilir. Tıbbi atıklar otoklavların içerisindeki sıcaklık 145oC’ye çıkarılmak suretiyle sterilizasyon işlemine tabi tutulur. Toplam işlem süresi yaklaşık 45 dakikadır. Tesiste miktar, basınç, sıcaklık ve atığın işleme maruz kalma süresi olmak üzere tüm prosesler online olarak kontrol edilir. Steriliasyon sonrasında atıklar parçalama ünitelerine gönderilir. Sterilize edilen ve evsel atık niteliği kazanan atıklar daha sonra bilgisayar kontrollü steril atık parçalama ünitesine aktarılır ve küçük parçalar elde edilmiş olur. Parçalanan steril atıklar, steril atık taşıma aracına otomatik olarak yüklenerek çevreye zarar vermeyecek şekilde nihai bertarafı sağlanmak üzere düzenli depolama sahasına gönderilmektedir.

2. Yakma

Tıbbi atıklar özellikle patolajik atıklar 1000 oC- 1200 oC arasında yakılmakta ve yanma sonucu hacimsel olarak %95, kütlesel olarak %75 azaltılarak bertaraf edilir. Tüm proses ve sürekli emisyon sistemi (SEÖS) ile de baca gazı emisyonları online olarak kontrol edilir.

Özetle tıbbi atıkların oluşumundan bertarafına kadar geçen bu süreçte her kedamesi tek tek kontrol edilmeli ve planlanarak yönetilmelidir.


Kaynaklar;

detaylı bilgi için lütfen bizi arayın.